İran, BM'nin nükleer yaptırımları yeniden uygulaması halinde “uygun ve orantılı” misillemede bulunacağı uyarısında bulunarak küresel tansiyonu artırdı.

BM Yaptırımları Tartışılırken İran'dan Sert Uyarı

İran, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi (BMGK) “snapback” yani otomatik yaptırımları uygularsa misilleme yapacağına dair sert bir uyarı yayınladı. Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Esmaeil Baghaei'nin Pazartesi günü yaptığı açıklama, 2015 tarihli nükleer anlaşmanın (Kapsamlı Ortak Eylem Planı - KOEP) onuncu yıldönümüne denk geldi.

Baghaei, “Snapback mekanizmasını kullanma tehdidinin hukuki ve siyasi bir dayanağı yoktur ve İran İslam Cumhuriyeti tarafından uygun ve orantılı bir karşılıkla yanıtlanacaktır.” dedi. Yanıtın ne olacağına dair ayrıntı vermezken, bu açıklama anlaşmanın geleceği üzerindeki gerilimin ve yaklaşan sürecin ciddiyetini vurguladı.

Snapback Yaptırımları: Riskler, Süreç ve Diplomasi

KOEP, herhangi bir imzacı ülkeye İran’ın anlaşma ihlali halinde tek taraflı yaptırımlar uygulama hakkı tanıyor. Ancak ABD 2018’de anlaşmadan çekildiği için, Washington’un bu mekanizmayı tetikleme yetkisi diğer üyeler tarafından tartışmalı görülüyor. ABD’nin ısrarlı çağrılarına rağmen, ne Güvenlik Konseyi ne de diğer KOEP üyeleri bu süreci başlatmadı; yasal karmaşıklıklar ve siyasi riskler gerekçe gösterildi.

Uzmanlar, snapback mekanizmasının 18 Ekim’e kadar devreye alınması gerektiğini ve bunun aciliyet taşıdığını vurguluyor. Foundation for Defense of Democracies’den Kıdemli Direktör Behnam Ben Taleblu, “Bu riskli ama değerli bir hamle,” diyerek, İran’ın muhtemel tepkisinin Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi Antlaşması’ndan (NPT) çekilmek olabileceği uyarısında bulundu.

Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA), NPT’nin uygulanmasını denetlerken, İran son dönemde ABD ve İsrail’in nükleer programına yönelik hamlelerinin ardından ajansla işbirliğini azaltmış durumda. Uzmanlar, İran’ın anlaşmadan çekilmesinin bölgesel tansiyonu daha da artıracağı görüşünde.

Küresel Denge ve Belirsizlik

ABD, İran’ın nükleer programının yaklaşık iki yıl geciktirildiğini değerlendirse de, Tahran’ın nükleer hedeflerinden vazgeçmediği görüşü hakim. İran’ın radikal gruplar ve hasım devletlerle süregelen ilişkileri tehdidin devam ettiğini gösteriyor; snapback yaptırımları ise son çare olarak görülüyor.

Başkan Donald Trump, İran’la müzakereye bağlılığını sürdürüyor, ancak Avrupa veya diğer müttefikler snapback’i hayata geçirmeden önce harekete geçmesi için baskı artıyor. Sürecin başlatılması halinde yaklaşık altı hafta sürmesi bekleniyor; ekim ayındaki son tarih yaklaşırken ve Rusya BMGK başkanlığını devralacakken zaman daralıyor.

Almanya’nın snapback yaptırımlarını başlatacağı iddia edildi, ancak Alman makamları bu yönde bir planları olmadığını açıkladı. Kimin harekete geçeceğine dair belirsizlik, dosyanın diplomatik ve siyasi açıdan ne kadar karmaşık olduğunu gözler önüne seriyor.

Küresel liderler yol haritasını tartışırken, İran’ın uyarıları ve olası yeni yaptırımlar, önümüzdeki haftaları nükleer silahsızlanma ve Orta Doğu’nun geleceği açısından kritik hale getiriyor.